صادرات به همسایه شمال شرقی ایران
کشور ترکمنستان یکی از همسایگان شمالی کشور ایران است که مرزی مشترک و بسیار طولانی با ایران دارد. اشتراکات فرهنگی و مذهبی بین مردم دو کشور نیز باعث افزایش تبادلات تجاری بین دولت‌ها و بازرگانان دو کشور شده است. اگرچه بخشی از فعالیت‌های مربوط به صادرات به ترکمنستان با شیوع ویروس کرونا کاهش یافته بود، اما در حال حاضر این فعالیت‌ها از سر گرفته شده است. در این مطلب به موضوع صادرات به ترکمنستان و کالاهای مناسب برای این نوع از صادرات پرداخته‌ایم.
آنچه صادرکنندگان باید از اقتصاد ترکمنستان بدانند
اقتصاد ترکمنستان بیشتر از نوع اقتصاد دولتی است. ترکمنستان کشوری بیابانی است اما در بخش کشاورزی نیز فعال است؛ زیرا ذخایر آبی مناسبی دارد. دو محصول عمده کشاورزی ترکمنستان عبارتند از: پنبه که بیشتر آن برای صادرات تولید می‌شود و گندم که بیشتر آن مصرف داخلی دارد. این کشور در بین ده تولید کننده برتر پنبه در جهان قرار دارد.
شغل بیشتر مردم ترکمنستان کشاورزی و دامداری است. مردم این کشور در زمینه باغ‌داری نیز موفق هستند و تولید محصولاتی مانند؛ انگور و میوه‌های مرغوب دیگر، موقعیت صادرات این محصولات را برای آن‌ها فراهم کرده است. تولید کرم ابریشم نیز در ترکمنستان رونق دارد و زمینه مناسبی را برای توسعه صنعت نساجی و انواع محصولات صنایع دستی فراهم کرده است.
ترکمنستان دارای منابع عظیم گاز و نفت است. از نظر ذخایر گاز طبیعی، این کشور از سال 2020 رتبه چهارم جهان را از آن خود کرده است. اقتصاد ترکمنستان بستگی زیادی به تولید و صادرات گاز طبیعی، نفت و محصولات پتروشیمی دارد. اقتصاد ترکمنستان همچنین از سقوط قیمت جهانی انرژی در اواخر سال 2014 ضربه شدیدی دیده است و از آن زمان در حال بهبود است.
بخش زیادی از منابع نفتی ترکمنستان در بخش غربی این کشور و محدوده دریای خزر قرار گرفته است. بیشتر درآمد سالیانه کشور ترکمنستان با فروش محصولات نفت و گاز به کشورهایی مانند: اوکراین و روسیه تامین می‌شود. این کشور همچنین با در اختیار داشتن معادن و ذخایر غنی از مواد خام سیمان، بزرگ‌ترین صادر کننده سیمان در خاورمیانه است. برخی از داده‌های آماری اقتصاد ترکمنستان را با هم مرور می‌کنیم:
- تولید ناخالص داخلی: 47.986 میلیارد دلار بر اساس برآورد سال 2020
- رتبه تولید ناخالص داخلی: هشتاد و چهارم در جهان در سال 2016
- تولید ناخالص داخلی در بخش کشاورزی: 12.7 درصد در سال 2018
- تولید ناخالص داخلی در بخش صنعت: 50.1 درصد در سال 2018
- تولید ناخالص داخلی در بخش خدمات: 37.7 درصد در سال 2018
- تورم: 8 درصد در سال 2020
- جمعیت زیر خط فقر: 0.2 درصد در برآورد سال 2018
- شاخص توسعه انسانی: 0.710 در سال 2018
- نیروی کار: 2.4 میلیون نفر در سال 2018
- نیروی کار در بخش کشاورزی: 44.2 درصد در سال 2018
- نیروی کار در بخش صنعت: 15 درصد در سال 2018
- نیروی کار در بخش خدمات: 40.8 درصد در سال 2018
- نرخ بیکاری: 15 درصد در برآورد سال 2020
- بدهی ناخالص خارجی: 5 میلیارد دلار در سال 2021
- صنایع اصلی: گاز طبیعی، نفت، فرآورده‌های نفتی، نساجی و فرآوری مواد غذایی
آمارهای واردات کشور ترکمنستان
منابع اصلی واردات ترکمنستان، کشورهای ترکیه، روسیه، چین و امارات متحده عربی هستند. واردات اصلی ترکمنستان ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل نقلیه، فلزات و محصولات شیمیایی هستند. بیشتر صادرات ترکمنستان به چین انجام می شود و عمدتا گاز صادر می‌کند، اگرچه نفت، پنبه و محصولات مرتبط را نیز صادر می‌کند. مجموع واردات ترکمنستان در سال 2019، در حدود 5.8 میلیارد دلار بوده است. شرکای اصلی واردات در سال 2019 بر اساس درصد سهم از بازار ترکمنستان عبارتند از:
- ترکیه: 24.7 درصد
- روسیه: 18 درصد
- چین: 14.3 درصد
- امارات متحده عربی: 8.85 درصد
- آلمان: 5.96 درصد
- قزاقستان: 3.85 درصد
- فرانسه: 3.68 درصد
- هلند: 3.14 درصد
- گرجستان: 1.96 درصد
- ایتالیا: 1.87 درصد
شرایط کنونی صادرات به ترکمنستان از ایران
سهم ترکمنستان از کل صادرات ایران به هفده کشور هدف صادراتی، در سال 1399 در حدود 0.4 درصد و معادل با 115 میلیون دلار بوده است که نسبت به سال 1398 کاهش داشته است. برخی موانع صادرات کالاهای ایرانی به ترکمنستان عبارتند از: عدم پشتیبانی کافی بانک‌های ایرانی از فعالیت‌های صادراتی، نبود مستشار اقتصادی در منطقه، مشکلات دریافت ویزا و عدم اطلاع‌رسانی مناسب از اسناد مناقصه‌های تجاری.
با این وچود مهم‌ترین مشکل سال گذشته، شرایط همه‌گیری ویروس کرونا بود که باعث شد به مدت پنج ماه، مرزهای ترکمنستان به روی کامیون‌های ایرانی بسته باشد. البته این مشکل در حال حاضر برطرف شده است و فعالیت‌های حمل‌ونقل کالاها به ترکمنستان از سر گرفته شده است. برای مثال، مرز سرخس و لطف‌آباد از ماه پاییز سال 99 گشایش یافته است و صادرات انواع کالا به‌ویژه از کالاهای تولید شده در استان خراسان رضوی به این کشور بار دیگر رونق گرفته است.
پایانه‌های مرزی ایران در مرز ترکمنستان
دو کشور ایران و ترکمنستان دارای مرز مشترکی طولانی به طول 1414 کیلومتر هستند. این مرز از دریای خزر در غرب و در منطقه استان گلستان در ایران آغاز می‌شود و تا مرز مشترک ایران، ترکمنستان و افغانستان در شرق ادامه می‌یابد. شهر مشهد با این مرز 47 کیلومتر فاصله دارد.
در ایران چهار پایانه مرزی برای ورود به ترکمنستان وجود دارد. یکی از این پایانه‌ها، پایانه مرزی اینچه‌برون در استان گلستان است. سه پایانه مرزی دیگر در محدوده استان خراسان رضوی قرار دارند که عبارتند از: لطف‌آباد، باجگیران و سرخس. مرز سرخس باعث اتصال ریلی بین ایران و آسیای میانه می‌شود. نزدیک‌ترین پایانه مرزی به پایتخت ترکمنستان، پایانه مرزی باجگیران است و حجم بالایی از کالاهای صادراتی به ترکمنستان از طریق این پایانه مرزی ارسال می‌شوند.
بر اساس آمارها در سال 2015 دو میلیون تن انواع کالا از پایانه‌های مرزی ایران به ترکمنستان صادر شده‌اند و این صادرات، ارزآوری بالایی برای ایران و سودآوری مناسبی برای بازرگانان داشته است. این روند همچنین باعث رونق تولید ملی می‌شود. باید توجه داشت که ترکمنستان به دلیل نزدیکی و هم‌مرزی با ایران، مقصد بسیار مناسبی برای صادرات کالاهای ایرانی است و می‌توانیم از این ظرفیت، بیشتر استفاده کنیم.
کالاهای مناسب برای صادرات به ترکمنستان
بازرگانان ایرانی در هشت گروه کالایی از جمله: کالاهای اساسی، مواد غذایی، پوشاک و خدمات فنی و مهندسی، کالاهایی را به ترکمنستان صادر می‌کنند. محصولات صادر شده از استان خراسان رضوی بیشتر از مواردی چون: لوازم خانگی، محصولات شیمیایی و فلز و مصنوعات فلزی بوده است. برخی از کالاهای صادراتی به ترکمنستان از ایران عبارتند از:
- محصولات صنایع سبک
- لوازم برقی
- سیمان سفید
- رنگ و عایق‌های ساختمانی
- سیب
- پیاز
- موسیر
- لوله و اتصالات پلی‌اتیلن
- سیب زمینی
- انواع مصالح ساختمانی
- وسایل نقلیه
- لوله و پروفیل
صادرات به ترکمنستان و مساله جابه‌جایی وجوه دریافتی
برای جابه‌جایی وجوه دریافتی از خریداران کالاهای صادراتی در ترکمنستان باید به بانک‌های این کشور، قرارداد خرید کالا را ارائه کنید. نکته دیگر این‌که بانک‌های ایرانی تحت نظارت بانک مرکزی ترکمنستان در این زمینه، خدمات چندانی به شما ارائه نمی‌دهند. بنابراین یکی از روش‌های مرسوم، استفاده از خدمات صرافی‌های ایرانی حاضر در کشور ترکمنستان است.
نکات مهمی برای صادرکنندگان کالا از ایران به ترکمنستان
دولت ترکمنستان در سه سال گذشته قوانین سختی را برای صادرات کالا به این کشور تدوین و تصویب کرده است. به‌همین جهت بسیار اهمیت دارد که صادرکنندگان پیش از هرگونه اقدام عملی برای صادرات با این قوانین آشنایی داشته باشند.
آگاهی از مراحل کلی صادرات کالا به ترکمنستان نیز برای افرادی که می‌خواهند به‌تازگی در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند، اهمیت دارد. مراحلی چون: اخذ انواع مجوزهای صادراتی، آشنایی با گروه‌های کالاهای مجاز و کالاهای مشروط، اخذ گواهی‌های مرسوم و نیز استانداردهای لازم، تعیین قیمت کالا، دریافت گواهی بازرسی کالا، اظهار کالا به کمرگ و انجام روندهای گمرکی و تمامی امور مربوط به حمل‌ونقل و ارسال کالا به کشور ترکمنستان. تاجران و سرمایه‌گذاران در تمامی این زمینه‌ها می‌توانند از خدمات مشاوره شرکت‌های بازرگانی در ایران استفاده کنند. همچنین این شرکت‌ها شما را در بسیاری از روندهای صادراتی همراهی خواهند کرد.
