منظور از توافقنامه های تجاری گمرکی چیست
یک قرارداد تجاری گمرکی یک معاهده مالیاتی، تعرفه‌ای و تجاری گسترده است که عمدتا بین دو یا چند کشور امضا می‌شود. متداول‌ترین نوع توافقنامه های تجاری گمرکی از نوع تجارت ترجیحی یا آزاد هستند که به منظور کاهش یا حذف تعرفه‌ها، سهمیه‌ها و سایر محدودیت‌های تجاری به روی اقلام مبادلاتی بین امضاکنندگان توافقنامه منعقد می‌شوند. در این مطلب شما را با کشورهایی آشنا می‌کنیم که با ایران دارای توافقنامه های تجاری گمرکی است که به موجب آن تعرفه گمرکی کاهش و یا به طور کامل صفر در نظر گرفته می‌شود.
منطق توافقنامه های تجاری گمرکی این است که تمامی مفاد و مجازات‌های انحراف از قواعد تعیین شده را در نظر می‌گیرد. به این معنا، با انعقاد هر توافقنامه تجاری احتمال به وجود آمدن سوتفاهم‌ها تا حد قابل توجهی کاهش می‌یابد. و این اطمینان را به هر دو طرف (یا چند طرف) قرارداد می‌دهد که هر گونه تخطی از مفاد توافقنامه با مجازات بین‌المللی روبه‌رو خواهد شد. این امر احتمال همکاری طولانی مدت را افزایش دهد و همچنین یک سازمان بین‌المللی – مانند صندوق بین‌المللی پول – می‌تواند با نظارت بر توافقنامه های تجاری گمرکی و بررسی گزارشات آنها، به کشورها کمک کند.
منظور از تعرفه گمرکی کالا چیست
توافقنامه های تجاری گمرکی در جهت حفظ و افزایش تبادلات کالاها بین کشورهای امضاکننده انعقاد می‌شوند. تعرفه (Tarrif) همان مالیات و هزینه‌ای است که دولت‌ها از کالاهای وارداتی یا صادراتی دریافت می‌کنند که در کل به حقوق گمرکی (Custom Duties) دلالت دارد.
انواع تعرفه گمرکی
تعرفه‌ها از نظر هدف و شکل اخذ آن به دسته‌های مختلفی تقسیم بندی می‌شوند. پی بردن به این موارد در توافقنامه های تجاری گمرکی بسیار حائز اهمیت است. به طور کلی، 5 نوع تعرفه گمرکی در ایران وجود دارند که به شرح زیر هستند.
تعرفه گمرکی از بُعد هدف
این نوع تعرفه به سه بخش مالی، حمایتی و ارشادی تقسیم‌بندی می‌شود.
- تعرفه مالی: هدف این تعرفه تامین مخارج مالی دولت است. برای مثال تعرفه ورودی خودروهای سواری در سال 1384 که به میزان 100 درصد تعیین شده بود به عنوان منبعی برای درآمدهای وصولی دولت در نظر گرفته می‌شود
- تعرفه حمایتی: هدف این تعرفه به وجود اوردن شرایط رقابتی بین کالاهای ساخت داخل با کالاهای وارداتی و ایجاد تعادل ترازپرداخت‌ها است
- تعرفه ارشادی: هدف این تعرفه تغییر سلیقه مصرف‌کنندگان از یک محصول به محصول دیگر است. برای مثال تعرفه واردات ماشین‌آلات سنگین دست دو بیشتر از نو است تا مصرف کنندگان روی به خرید ماشین‌آلات نو بیاورند
تعرفه گمرکی از بُعد مقام وضع کننده
تعرفه‌هایی که از نظر مقام وضع کننده تقسیم‌بندی می‌شوند، به دو شکل مستقل و قراردادی هستند.
- تعرفه مستقل: این تعرفه با توجه به ملاحضات ملی به صورت یک جانبه توسط کشور ذینفع تعیین می‌شود
- تعرفه قراردادی: این تعرفه که تعرفه‌های ترجیحی را نیز شامل می‌شود برای مدت معینی در توافقنامه های تجاری گمرکی دو یا چند جانبه تعیین می‌شود
انواع تعرفه از بُعد شکل
تعرفه‌های واحد و مرکب جزو دسته‌بندی تعرفه‌ها از نظر شکل هستند.
- تعرفه واحد: این تعرفه برای انواع کالاهای صادراتی و وارداتی به صورت یکسان تعیین می‌شود. مانند حقوق گمرکی که برای همه کالاها 4 درصد در نظر گرفته شده است
- تعرفه مرکب: این تعرفه برای هر دسته از کالاهای وارداتی ماخذی در نظر گرفته می‌شود
انواع تعرفه از بعد ماهیت
دو نوع تعرفه عمومی و ترجیحی را می‌توان در انواع تعرفه از نظر ماهیت دانست.
- تعرفه عمومی: این تعرفه – همانطور که از نامش پیداست – برای کلیه کالاها یکسان است و مبدا کالای وارداتی در نرخ حقوق گمرکی ورودی تاثیری نخواهد داشت
- تعرفه ترجیحی: این تعرفه برای برخی از کشورهای مبدا وارداتی ارفاق یا تخفیفی قائل می‌شود و تعرفه کمتری را لحاظ می‌کند
انواع تعرفه از بعد ماخذ محاسبه
سه نوع تعرفه ارزشی، مقداری و مرکب از نظر طبقه‌بندی در دسته انواع تعرفه از بعد ماخذ محاسبه قرار می‌گیرند.
- تعرفه ارزشی: این تعرفه رابطه مستقیمی با ارزش واقعی کالا دارد لذا دانستن ارزش آن برای تعرفه‌بندی کالا ضرورت و اهمیت دارد. نرخ تعرفه به صورت درصدی از ارزش کالا تعیین می‌شود
- تعرفه مقداری: این تعرفه رابطه مستقیمی با کمیت کالا (وزن، طول، حجم، تعداد و غیره) دارد. به این معنا که حقوق گمرکی قابل وصول تابعی از مقدار کالا است، اما دانستن ارزش واقعی کالا در این نوع تعرفه‌گذاری هیچ اهمیتی ندارد
- تعرفه مرکب: این تعرفه‌گذاری از تلفیق دو روش ارزشی و مقداری به صورت ترکیبی استفاده می‌کند
ایران با چه کشورهایی توافقنامه کاهش تعرفه گمرکی یا تعرفه صفر دارد
در زمانه‌ای که کشور ایران هدف تحریم‌های غرب قرار دارد و اروپا نیز به تعهدات خود پایبند نمانده، همکاری ایران با منطقه اوراسیا فرصت‌های بی‌نظیری را برای بازرگانان ایرانی به وجود آورده است. این همکاری همه جانابه باعث رونق گرفتن مبادلات منطقه‌ای و افزایش صادرات غیرنفتی شده است. طبق آخرین گزارش‌های سال 2020، اتحادیه منطقه اقتصادی اوراسیا گفته است که تجارت این منطقه با ایران طی هشت ماه اول سال 2020 با 2 درصد افزایش به بیش از 2 میلیارد دلار رسیده است.
طبق این گزارش، صادرات مواد خام کشاورزی و خوراکی به ارزش 939 میلیون دلار، بیشترین سهم را در مبادلات ایران با اوراسیا داشته است. این در حالی است که این کشورها نیز از ایران میوه‌جات و خشکبار به ارزش 575 میلیون دلار وارد کرده‌اند.
تاریخچه توافقنامه تجاری گمرکی ایران با کشورهای اوراسیا
انعقاد توافقنامه تجاری گمرکی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا از آبان ماه سال 1398 اجرا شد و از آن زمان تا کنون، زمینه مناسبی برای توسعه تعاملات بین‌المللی با هزینه کم و سود زیاد بیش از پیش فراهم شده است. پر بی‌راه نیست که بگوییم چنین توافقنامه های تجاری گمرکی و ایجاد اتحادیه‌های جدید با کشورهای دنیا برای کشورمان یک امتیاز محسوب شده و به توسعه روابط اقتصادی کمک شایانی می‌کند.
اوراسیا یک اتحادیه منطقه‌ای-اقتصادی است که از کشورهایی تشکیل شده که هرکدام ظرفیت‌های قابل توجهی را در جهت ایجاد روابط اقتصادی با ایران ارائه می‌دهند. روسیه، ارمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، و بلاروس اعضای منطقه اوراسیا به شمار می‌روند.
8 کالای ایرانی با تعرفه صفر گمرکی جهت صادرات به اوراسیا
همانطور که گفته شد توافقنامه های تجاری گمرکی در اساس برای حفظ و افزایش تبادل کالاها بین کشورهای امضا کننده ایجاد می‌شوند. توافقنامه تجاری گمرکی بین ایران و اتحادیه اوراسیا – با نزدیک به 180 میلیون نفر جمعیت – در سال 1396 تعرفه 8 کالای ایرانی جهت صادرات به این کشورها را صفر در نظر گرفت. این کالاها شامل پسته، مغز پسته، گل کلم، کلم بروکلی، و چهار نوع کشمش ایرانی می‌شود.
آینده توافقنامه های تجاری گمرکی ایران و اوراسیا
ایجاد توافقنامه های تجاری گمرکی سودمند برای هر دولتی بیش از پیش حائز اهمیت شده است، زیرا نرخ تعرفه تعیین کننده سهم قابل توجهی از درآمد دولت است و هم اینکه نباید انگیزه تولیدکنندگان داخلی را به طور کلی از بین ببرد. از همین رو، در کشورهای سطح بالا تعرفه‌های گمرکی به صفر نمی‌رسد، در این حالی است که در کشورهای فقیر نرخ تعرفه‌های گمرکی به قدری بالا است که صنایع داخلی یا نابود شده‌اند و یا با کیفیت بسیار پایینی به بقای خود ادامه می‌دهند.
درست پس از گذشت یک سال از تشکیل منطقه اوراسیا، ایران تلاش‌های فراوانی کرد تا با این منطقه ارزشمند وارد روابط اقتصادی مختلفی شود. طی مذاکرات فشرده بین ایران و روسای اتحادیه اوراسیا، بنا شده است تا توافقنامه های تجاری گمرکی ترجیحی به آزاد تبدیل شوند. طبق آخرین توافقنامه های تجاری گمرکی، امتیاز کاهش تعرفه گمرکی 502 قلم کالا از طرف اتحادیه اوراسیا به ایران واگذار شد و امتیاز کاهش تعرفه بیش از 380 قلم کالا هم از ایران به این کشورها داده شد.
توافقنامه های تجاری گمرکی ایران پس از انقلاب
ایران پس از انقلاب اسلامی توانسته است با کشورهای مختلف جهان بر سر مذاکرات و توافقنامه های تجاری گمرکی به توافقات مناسبی دست پیدا کند که از این بین به چند موافقتنامه می‌توان نام برد.
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و پاکستان سال 1362
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق الجزایر سال 1363
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت زلاندنو سال 1367
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت مالزی سال 1371
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین سال 1371
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری چک سال 1374
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و ویتنام سال 1374
- موافقتنامه بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و مراکش (مغرب) سال 1375
توافقنامه های تجاری گمرکی با تعرفه ترجیحی
به عنوان سخن پایانی باید بگوییم که پس از تجارت آزاد (با تعرفه صفر)، دسته‌ای از تعرفه‌ها نیز هستند که دولت‌ها با کشورهای دیگر منعقد می‌کنند تا کالاهای طرف توافق را با نرخ پایین‌تری تعرفه‌گذاری کنند. از این‌رو، قیمت تمام شده چنین کالاهایی در کشور مبدا با نرخ پایین‌تری عرضه می‌شود که این موضوع باعث رونق گرفتن واردات همان کالای خاص به کشور مبدا می‌شود. کشورهای صنعتی‌تر برای رونق گرفتن اقتصاد کشورهای ضعیف‌تر، برای کالاهای وارداتی از آنها از تعرفه ترجیحی که نزدیک به صفر باشد استفاده می‌کنند.
